هستی‌شناسی ماده نخستین بر پایه وجود سیال، التفات معرفت‌شناسانه و برخی پیآمدهای آن

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسنده

• بهزاد پروازمنش

دانش آموخته دکتری فلسفه گرایش حکمت متعالیه دانشگاه تربیت مدرس

10.22067/epk.2025.88187.1339

چکیده

بر پایه دیدگاه انبوه فیلسوفان‌ نسبت به تعربف موجودات مجرد و مادی بر پایه ماده نخستین مشائی و نبود ماده در مجردات، ویژگی‌هایی برای امور مادی و مجرد بیان شده است. این ویژگی‌ها با برخی از احکامی که در متون دینی و فلسفی در مورد این موجودات ذکر شده است ناسازگار است. به نظر می‌رسد خاستگاه این ناسازگاری‌ها، تفسیر انضمامی یا اتحادی از ماده نخستین است. ضمن باور به درستی اصل اندیشه ماده نخستین، رویکرد این پژوهش در حل این مسئله بازشناسی ماده نخستین در ارتباط با حرکت جوهری، در قالب ماده تحلیلی و پیگیری بازتاب‌های اتحاد حرکت و متحرک در بحث ماده و قوه می‌باشد. انگاره اصلی آن است که می‌توان با تحلیل وجود سیال به این امر دست یافت. دراین زمینه ضمن تبیین دو دیدگاه قابل توجه از سوی نوصدرائیان معاصر، نقد آنها و نیز کاربست التفاتی معرفت‌شناسانه، تبیین جامع‌تر و جدیدتری به دست داده شده است. جایگزینی ماده انضمامی و اتحادی با ماده تحلیلی در کنار بازشناسی مفاهیم «مجرد»‌ و «مادی» با روش توصیفی - تحلیلی به تبیین دقیق‌تر و نیز توسعه بیشتر گستره حرکت کمک می‌کند. این امر در تعمیق هستی‌شناسی حرکت و ایجاد سازگار‌ی بیشتر آموزه‌های فلسفی با یکدیگر مؤثر است. در این پژوهش به مهم‌ترین این موارد اشاره شده است. همچنین ماده تحلیلی می‌تواند زمینه‌ساز پیشبردی بی‌بدیل در جنبه اسلامی فلسفه اسلامی و روشنگر زوایای دیگری از توان‌مندی‌های حکمت متعالیه و همچنین زمینه‌ساز پژوهش‌های پسین در شناسایی و ارزیابی پیآمدهای بسیار آن باشد.

کلیدواژه‌ها

• ماده انضمامی
• ماده اتحادی
• ماده تحلیلی
• مادی و مجرد
• وجود سیال
• التفات معرفت‌شناسانه

موضوعات

• فلسفه و کلام اسلامی

---