دین‌‌شناسی عرفانی راز ‌شیرازی

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری ادیان و عرفان تطبیقی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار گروه ادیان و عرفان تطبیقی دانشگاه فردوسی‌مشهد ( نویسنده مسئول)

3 دانشیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین

4 دانشیار گروه ادیان و عرفان تطبیقی دانشگاه فردوسی‌مشهد.

چکیده

در این‌ جستار دین‌‌شناسی‌ میرزا ابوالقاسم راز ‌شیرازی، عارف‌ شیعی(1286ق) به روش توصیفی-تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است. او اصل دین، بالاخص دین اسلام و مذهب شیعه را ولایت حضرت‌ علی (ع) دانسته است و در مجموع آثار خود به نحوی خاص و منحصربه­فرد به ارتباط بین بحث حقیقت محمّدیه با ولایت پرداخته است. از نظر او در پیشگاه حضرت احدیت هیچ اصلی از اصول و فُروع دین بدون تشیید بنیان ولایت از عباد پذیرفته نیست. راز به دین­شناسی عرفانی در ساختار سه­گانه دین نیز اشاره کرده است و با پشتوانه احادیث شیعه و با تکیه بر مفهوم «رکنِ» دین یعنی ولایت کلیه الهیه، ضمن تأکید بر چهارمین عنصر؛ یعنی حقیقت به­عنوان گوهر دین، نیل به مقام احسان را نه تنها در دین اسلام، بلکه در تمامی ادیان پیشین هم، مشروط به پذیرفتن حقیقت محمدیه و علویه دانسته است. از دیدگاه او چنین بر می‌آید که حضرات معصومین (ع) تمثل حقیقت دین در کلیه قرون و اعصاراند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابن شهر ‌آشوب السروی ‌المازندرانی، محمدبن‌علی. المناقب. قم:طباطبایی و صحفی، 1379ق.
ابن عربی، محی الدین.  فصوص الحکم. بی­جا: انتشارات الزهرا،1370.
ابن‌ابی‌جمهور،محمدبن‌زین‌الدین. عوالی‌ اللئالی العزیزه  فی‌ الاحادیث‌ الدینیه. قم: سیدالشهداء، ۱۴۰۳ ق.
ابن‌فهد حلی،احمد بن محمد. عدة الداعی. قم: دارالکتاب الإسلامی، 1407ق.
اصفهانی، احمد بن عبدالله. حلیة الأولیاء و طبقات‌ الأصفیاء. مصر: السعادة، 1394ق.
امام‌ صادق (ع). مصباح ‌الشریعه و مفتاح ‌الحقیقه: در تزکیه نفس و حقایق و معارف الهی منسوب به جعفربن محمد الصادق (ع). تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران،۱۳۶۰.
آملی‌، سید حیدر. جامع‌ الاسرار و منبع‌ الانوار. به تصحیح هانری کربن‌. تهران‌: مرکز انتشـارات‌ علمـی‌ و فرهنگی‌ وابسته‌ به‌ وزارت‌ فرهنگ‌ و آموزش‌ عالی، ‌١٣٦٨.
برقی‌، ابوجعفر. المحاسن‌. تهران‌: دارالکتب‌الاسلامیه، ١٣٧٠ق.
بقلی ‌شیرازی، روزبهان‌. عرائس‌ البیان‌ فی‌ تفسیر القرآن‌. بیروت‌: دارالکتـب‌ العلمیه، ‌2009م.
تلمسانی‌، عفیف‌ الدین‌. شرح‌ مواقف‌ نفری‌. قـاهره‌: الهیئـه‌ المصـریه‌ العامـه‌ للکتاب‌ اداره‌ التراث،‌ ٢٠٠٠م.
حرعاملی‌، محمد حسین. ‌وسایل‌‌الشیعه‌. قم‌: موسسه‌ آل‌البیت، ١٤٠٩ق‌.
حلی، ح‍س‍ن‌ ب‍ن‌ ی‍وس‍ف. کشف‌ الیقین فی فضائل امیرالمؤمنین. تهران: وزارة الثقافة والارشاد الإسلامی، 1411ق.
حویزی، عبد علی بن جمعه. تفسیر نور الثقلین. قم‌: اسماعیلیان‌، 1412ق.
خاوری، اسدالله. ذهبیه. تهران: دانشگاه تهران، 1362.
دهخدا، علی‌اکبر. لغت‌نامه. تهران: سازمان لغت‌نامه دهخدا، 1373.
شیخ صدوق، محمد بن علی. عیون‌ اخبار الرضا (ع). ترجمۀ حمیدرضا مستفید و علی اکبر غفاری. تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1374.
شیخ طوسی، محمد بن حسن. امالی. قاهره: دارالفکر العربی، 1998م.
شیرازی، میرزا ابوالقاسم. اسرار الولایه.چاپ­سنگی، 1348ق.
شیرازی، میرزا ابوالقاسم. اسوله اثنی عشر. چاپ­سنگی، 1319ق.
شیرازی، میرزا ابوالقاسم. آیات ‌الولایه. چاپ­سنگی، 1323ق.
شیرازی، میرزا ابوالقاسم. براهین ‌الامامه. تبریز: چاپخانه رضایی، 1333ق.
شیرازی، میرزا ابوالقاسم. رساله قنوتیه. چاپ­سنگی، 1348ق.
شیرازی، میرزا ابوالقاسم. رساله نور علی نور. ترجمه و تعلیق محمد خواجوی. شیراز: دریای نور، 1387.
شیرازی، میرزا ابوالقاسم. زاد المسافرین (منهاج ‌السالکین). ترجمه و شرح خیرالله محمودی. شیراز: دریای نور،۱۳۸۶.
شیرازی، میرزا ابوالقاسم. طباشیر الحکمه. شیراز: خانقاه احمدی، 1352.
شیرازی، میرزا ابوالقاسم. قوائم‌ الانوار و طوالع ‌الاسرار. به­تصحیح و توضیح دکتر خیر الله محمودی. شیراز: دریای نور، 1383.
شیرازی، میرزا ابوالقاسم. کوثر نامه. شیراز: خانقاه احمدی، 1372.
شیرازی، میرزا ابوالقاسم. مرآت العارفین. چاپ­سنگی، 1302ق.
شیرازی، میرزا ابوالقاسم. مراتب سبعه قلب. چاپ­سنگی، 1240ق.
شیرازی، میرزا ابوالقاسم. مرصاد العباد. چاپ­سنگی، 1310ق.
شیرازی، میرزا ابوالقاسم. ملکوت المعرفه فی اسرار الولایه (معالم التاویل و البیان فی شرح اسرار خطبه البیان).
چاپ­سنگی، 1281ق.
شیرازی، میرزا ابوالقاسم. مناسک العاشقین. چاپ­سنگی، 1301ق.
شیرازی، میرزا ابوالقاسم. مناهج‌ انوار المعرفه (در شرح مصباحه الشریعه و مفتاح الحقیقه من کلام جعفر الصادق). تهران: خانقاه احمدی، 1363.
صفار، محمدحسن. بصائر الدرجات فی فضائل آل ‌محمد (ص). ایران: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی(ره)، 1404ق.
طباطبایی،‌محمدحسین. تفسیر المیزان‌. ترجمۀ‌ سید محمدباقر موسـوی همـدانی‌. قم‌: دفتـر انتشـارات‌ جامعه‌ مدرسین‌ حوزه‌ علمیه‌ قم، 1374‌.
قیصری، داود. شرح فصوص الحکم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1375.
کاشانی، ملا فتح الله. زبدة ‌التفاسیر. قم: بنیاد معارف اسلامی، 1423ق.
کلینی‌، ابی­جعفر. الکافی. تهران: دارالکتب‌ الاسلامیه‌، 1365.
کوفی، فرات بن ابراهیم. تفسیر فرات الکوفی. قم: مکتبه­ الداوری. بی­تا.
کوفی، محمد بن سلیمان. مناقب الإمام أمیرالمؤمنین علی بن أبی طالب علیه السلام. قم: مجمع احیای فرهنگ اسلامی، 1423ق.
مجلسی،محمد باقر. بحار الانوار. بیروت :موسسه الوفاء، 1404ق.
نیریزی، سید قطب‌الدین محمد. میزان الصواب در شرح فصل الخطاب. به­تصحیح محمد خواجوی. تهران: مولی، 1385.
Transliterated  Bibliography
Āmulī, Sayyid Ḥydar. Jāmiʿ al-Asrār va Manbaʿ al-Anwār. Ed. Henry Corbin. Tehran: Markaz Intishārāt-i ʻIlmī va Farhangī Vābastih bi Vizārat-i Farhang va Āmūzish ʿĀlī, 1989/1368.
Baqlī Shīrāzī, Rūzbihān. ʻArāyis al-Bayān fī Tafsīr-i al-Qurān. Beirut: Dār al-Kutub al-ʻIlmīyya.  2009/1430.
Barqī, Abū Jaʻfar. al-Maḥsin. Tehran:  Dār al-Kutub al-Islāmīyya. 1992/1370.
Dihkhudā, ʻAlī Akbar. Lughat Nāmih. Tehran: Sāzimān Lughat Nāmih Dihkhudā, 1995/1373.
Ḥillī, Ḥasan ibn Yūsuf. Kashf al-Yaqīn fī Faḍāʾil Amīr al-Muʾminīn. Tehran: Vizārat al-Thaqāfa wa al-Irshād al-Islāmī, 1991/1411.
Ḥurr ʻĀmilī, Muḥammad Ḥusayn. Wasāʾil al-Shīʻa . Qum: Mūʾassisa Āl al-Bayt, 1989/1409.
Ḥūwayzī, ʻAbd ʻAlī ibn Jumʻah. Tafsīr Nūr al-Thaqalayn. Qum: Ismāʻīlīyān. 1992/1412.
Ibn Abī Jumhūr. Muḥammad ibn Zayn al-Dīn. ʿAwālī al-Laʾālī al-ʿAzīzīyah fī Aḥādīth al-Dīnīyah. Qum: Sayyid al-Shuhadā, 1983/1403.
Ibn ʻArabī. Muḥyī al-Dīn. Fuṣūṣ al-Ḥikam. S.l.: Intishārāt-i al-Zahrāʾ, 1951/1370.
Ibn Fahd Ḥillī, Aḥmad ibn Muḥammad. ʿUdda al-Dāʿī. Qum: Dār al-Kitāb al-Islāmī. 1987/1407.
Ibn Shahrāshūb al-Sarawī al-Māzandarānī, Muḥammad ibn ʻAlī. al-Manāqib. Qum: Ṭabāṭabāyī, Ṣuḥufī, 2000/1379.
Imam Sadiq(AS). Miṣbāḥ al-Sharīʻa wa Miftāḥ al-Ḥaqīqa: dar Tazkīyah Nafs va Ḥaqāyq va Maʿārifāhī Mansūb bi Jaʻfar  ibn Muḥammad Sadiq (AS). Tehran: Anjuman Islāmī Ḥikmat va Falsafah-yi Irān, 1982/1360.
Iṣbahānī, Aḥmad ibn ʻAbd Allāh. Ḥilya al-Awlīyāʾ wa Ṭabaqāt al-Aṣfīyāʾ. Egypt: al-Saʿāda. 1974/1394.
Kāshānī, Mulā Fatḥ Allāh. Zubda al-Tafāsīr. Qum: Bunyād-i Maʻārif Islāmī. 2002/1423.
Khāvarī, Asad Allāh. Zahabīyah. Tehran: University of Tehran, 1983/1362.
Kūfī, Furāt ibn Ibrāhīm. Tafsīr Furāt al-Kūfī. Qum: Maktaba al-Dāwarī, s.d.
Kūfī, Muḥammad ibn Sulaymān. Manāqib al-Imām Amīr al-Muʾminīn ʿAlī  ibn Abī Ṭālib (AS). Qum: Majmaʿ Iḥyāʾy Farhang-i Islāmī,  2002/1423.
Kulīnī, Ibī Jaʻfar. al-Kāfī. Tehran: Dār al-Kutub al-Islāmīyya, 1987/1365.
Majlisī, Muḥammad Bāqir. Biḥār al-Anwār. Beirut: Mūʾassisa al-wafāʾ. 1984/1404.
Nayrīzī, Sayyid Quṭb al-Dīn Muḥammad. Mīzān al-Ṣawāb dar Sharḥ Faṣl al-Khiṭāb. Ed. Muḥammad Khvājavī. Tehran: Mawlā, 2007/1385.
Qayṣarī, Dāwud. Sharḥ Fuṣūṣ al-Ḥikam. Tehran: Shirkat-i   Intishārāt-i ʿIlmī va Farhangī, 1997/1375.
Ṣafār, Muḥammad Ḥasan. Baṣāiʾr al-Darajāt fī Faḍāʾil Al Muḥammad)pbuh(. Iran: Maktaba Āyat Allāh al-ʿUẓmā al-Marʻashī al-Najafī, 1984/1404.
Shaykh Ṣadūq, Muḥammad ibn ʻAlī. ʻUyūn Akhbār al-Riḍā(AS). Translated by Ḥamīd Riżā Mustafīd va ʻAlī Akbar Ghafārī. Tehran: Dār al-Kutub al-Islāmīyya. 1996/1374.
Shaykh Ṭūsī, Muḥammad ibn Ḥasan. al-Amālī. Cairo: Dār al-Fikr al-ʻArabī, 1998/1377.
Shīrāzī, Mīrzā Abū al-Qāsim. Asrār al-Wilāyah. Chāp Sangī, 1929/1348.
Shīrāzī, Mīrzā Abū al-Qāsim. Aswilah Ithnā ʻAshar. Chāp Sangī, 1901/1319.
Shīrāzī, Mīrzā Abū al-Qāsim. Āyāt al-Wilāyah. Chāp Sangī, 1944/1323.
Shīrāzī, Mīrzā Abū al-Qāsim. Barāhīn al-Imāmah. Tabrīz: Chāpkhānah-yi Riżāyī, 1955/1333.
Shīrāzī, Mīrzā Abū al-Qāsim. Kawsarnāmah. Shīrāz: Khānqāh Aḥmadī, 1994/1372.
Shīrāzī, Mīrzā Abū al-Qāsim. Malakūt al-Maʿrifah fī Asrār  Wilāyah (Maʿālim al-Taʾwīl wa al-Bayān fī Sharḥ Asrār Khubah al-Bayān). Chāp Sangī, 1864/1381.
Shīrāzī, Mīrzā Abū al-Qāsim. Manāhij Anwār al-Maʿrifah (dar Sharḥ  Miṣbāḥ al-Sharīʻah va Miftāḥ  al-Ḥaqīqah min Kalām Jaʻfar al-Sadiq). Tehran: Khānqāh Aḥmadī, 1984/1363.
Shīrāzī, Mīrzā Abū al-Qāsim. Manāsik al-ʻĀshiqīn. Chāp Sangī, 1883/1301.
Shīrāzī, Mīrzā Abū al-Qāsim. Marātib Sabʻah Qalb. Chāp Sangī, 1824/1240.
Shīrāzī, Mīrzā Abū al-Qāsim. Mirʾāt al-ʻĀrifīn. Chāp Sangī, 1884/1302.
Shīrāzī, Mīrzā Abū al-Qāsim. Mirṣād al-ʻIbād. Chāp Sangī, 1892/1310.
Shīrāzī, Mīrzā Abū al-Qāsim. Qawāʾim al-Anwār wa awāliʻ al-Asrār. ed. Khiyr Allāḥ Maḥmūdī. Shīrāz: Daryāy Nūr, 2005/1383.
Shīrāzī, Mīrzā Abū al-Qāsim. Risālah Nūr ʻalā Nūr. Tarjamah va Taʿlīq Muḥammad Khvājavī. Shīrāz: Daryāy Nūr, 1967/1387.
Shīrāzī, Mīrzā Abū al-Qāsim. Risālah Qunūtīyah. Chāp Sangī, 1929/1348.
Shīrāzī, Mīrzā Abū al-Qāsim. abāshīr al-Ḥikmah. Shīrāz: Khānqāh Aḥmadī, 1973/1352.
Shīrāzī, Mīrzā Abū al-Qāsim. Zād al-Musāfirīn (Minhāj al-Sālikīn). Tarjamah va Sharḥ Khiyr Allāḥ Maḥmūdī. Shīrāz: Daryāy Nūr, 1966/1386.
Ṭabāṭabāyī, Muḥammad Ḥusayn. Tafsīr al-Mīzān. translated by Sayyid Muḥammad Bāqir Mūsavī Hamadānī. Qum: Daftar Intishārāt-i Jāmiʿah-yi Mudarrisīn Ḥawzah-yi ʻIlmīyah Qum, 1996/1374.
Tilimsānī, ʻAfīf al-Dīn. Sharḥ  Mawāqif Niffarī. Cairo:al- Hiyʾat al-Miṣrīya al-ʻĀmma li-l-Kitāb Idārah al-
CAPTCHA Image