چالش‌ها، ظرفیت‌ها و راهبردهای تقریب مذاهب در نقشبندیه ترکیه

نوع مقاله : Scientific & Research

نویسندگان

• اکرم احسانی نژاد ¹
• حامد ناجی اصفهانی ²
• علیرضا ابراهیم ³

¹ دانش آموخته دکتری ادیان و مذاهب قم

² دانشیار دانشگاه اصفهان

³ استاد علوم و تحقیقات تهران

10.22067/epk.2024.87719.1331

چکیده

اختلاف میان مذاهب اسلامی از جمله چالش‎های بزرگ جهان اسلام است که از گذشته تا کنون مانع اتحاد مسلمانان بوده و کشمکش­هایی فراوان را ایجاد کرده است. این پژوهش که با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی تدوین شده، می­کوشد تا علل واگرایی میان تشیع و پیروان طریقة نقشبندیه در ترکیه را واکاوی نماید و بر اساس زمینه­های مشترک، راهکارهایی را جهت تقریب ارائه نماید. یافته‌ها نشان می‌دهد که نقشبندیة ترکیه خاستگاهی ایرانی داشته و آثار اولیة این طریقه در آناتولی با زبان فارسی به نگارش درآمده­اند؛ لذا حافظة تاریخی ایشان از هویت تاریخی خویش، با فرهنگ اسلام ایرانی آمیخته است. مشایخ نقشبندی بر محبّت اهل بیت علیهم السلام به عنوان یکی از لوازم سلوک تاکید دارند و بعضی از آنان، رسائلی را در مناقب ائمه علیهم السلام به نگارش درآورده­اند. زیارت قبور اولیاء و توسل به ایشان هم جزو مبانی نقشبندیه است و درک نزدیکی از تشیع را برای آنان حاصل می­نماید. چالش مهم در مسیر تقریب مذاهب، دشنام، لعن و تکفیر شخصیت­های تاریخی است که البته از تعصبات مذهبی و اغراض سیاسی خالی نیست. برپایة برخی تجربه­های زیسته، به نظر می­رسد که فراهم­آوردن امکان حضور مشایخ نقشبندی ترکیه در زیارتگاه­های ایران، گفتگوهای دوجانبه و احترام­آمیز میان علماء، و ممنوعیت سبّ اصحاب پیامبر علیه و آله السلام، بتواند مسیر تقریب را هموار سازد. اعطای آزادی­ بیشتر به نقشبندیان ایرانی برای برپایی تکیه­ها و مجالس ذکر نیز گام بلندی است که هم بر آزادی­های مذهبی در ایران شیعی صحه می­گذارد و هم مانعی برای گسترش لجام­گسیختة سلفی­گری در میان اهل­سنت ایرانی خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

• طریقت نقشبندیه
• تقریب مذاهب
• تصوف ترکیه
• تشیع و تصوف
• راهبردهای تقریب تشیع

موضوعات

• فلسفه و کلام اسلامی

---

©2025 The author(s). This is an open access article distributed under Creative Commons Attribution 4.0 International License (CC BY 4.0).

مراجع

• قرآن کریم

  -  ابراهیمی راد، عطا. سیرتاریخی طریقت بکتاشیه. تهران:  ثالث، 1398.

  - ابن عربی، محیی الدین. الفتوحات المکیه. بیروت: دار صادر، بی تا.

  - ابن فارس، احمد. معجم مقاییس اللغه. بیروت: دار احیا التراث العربی، بی‌تا.

  -ابن منظور، محمد بن مکرم جمال الدین. لسان العرب. بیروت: دار صادر، ج 1، 1414ق.

  -ابوالقاسمی، محمد جواد. اردوش، حسین.  ترکیه در یک نگاه. تهران: بین المللی الهدی، 1378.

  - اصفهانی، راغب. المفردات فی غریب القرآن. دمشق: دار العلم الدار الشامیه، 1412ق. 

  - الگار، حامد.  نقشبندیه. ترجمه حامد وفایی، تهران: مولا، 1398.

  - آملی، سید حیدر.  جامع الاسرار و منبع الانوار. با تصحیح هانری کربن و عثمان یحیی. تهران: انجمن ایرانشناسی فرانسه و شرکت انتشارات علمی و فرهنگی،  1368ش.

  - امینی، علی. رنجبر، محمد علی. «تسنن دوازده امامی خراسان».  فصلنامه شیعه شناسی، ش. 57( بهار 1396): 65-94.

  - بهزاد، محمد و دیگران. «چکیده مقالات همایش بین المللی نقش عرفان در برقراری صلح و همزیستی مسالمت آمیز». لاهور، گروه زبان و ادبیات پارسی، دانشگاه ال سی بانوان لاهور، 1396.

  - بهزاد، محمد. «فرصت‌ها و چالش‌های تقریب مذاهب صوفیه اهل سنت پاکستان» . رساله دکتری، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب قم،1397 ش.

  - پارسا، محمدابن محمد. فصل الخطاب لوصل الاحباب. تصحیح محمد مسگرنژاد، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1381.

  -جامی، عبدالرحمن. مثنوی هفت اورنگ. تصحیح مدرس گیلانی.تهران: سعدی، 1366.

  - جعفریان، رسول.  تاریخ ایران اسلامی.تهران: موسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، ج 3، 1377.

  -رضامنش، رویا. امامی، علی اشرف. «بررسی سیر و سلوک هشت‌گانه طریقه نقشبندیه در هفت اورنگ جامی»، عرفانیات در ادب فارسی، ج9، ش 33 (1396)،122-86.

  - روحانی، بابا مردوخ. تاریخ مشاهیر کرد.  تهران: سروش، ج اول، 1364.

  - روملو، حسن. احسن التواریخ. به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب تهران، 1349.

  - شاکر سلماسی، مجید. «مبانی تقریب نظریه تقریب مذاهب اسلامی». رساله دکتری، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب قم، 1396.

  - شاکر سلماسی، مجید. «ظرفیت‌ها و چالش‌های تقریب در لبنان».  رساله کارشناسی ارشد، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب قم، 1392.

  -  شروانی، حسین ابن عبدالله.  الاحکام فی تکفیر قزلباش. به کوشش رسول جعفریان، قم: میراث اسلامی ایران، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، 1376.

  -شریف، الرضی.  نهج البلاغه، ترجمه حسین استاد ولی، تهران: انتشارات اسوه، 1388.

  - طاهری عراقی، احمد. یادگار طاهر: مجموعه مقالات دکتر احمد طاهری عراقی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1382.

  - عبادی، مهدی. «بحران مشروعیت سلطنت و ارتباط آن با وقوع جنگ چالدران». تاریخ و تمدن اسلامی، ش 19( بهار و تابستان 1393): 141-158.

  -صدوقی سها، منوچهر. سمیعی، کیوان. دو رساله در تاریخ جدید تصوف ایران، تهران: پاژنگ، 1370.

  - غزالی، ابو حامد محمد ابن محمد. احیا العلوم. تصحیح عبدالرحیم بی حسین حافظ عراقی. تهران: فردوس، ج ۳، 1390.

  - فاروقی سرهندی، احمد. مکتوبات امام ربانی. به کوشش ابوالحسن عبدالمجید مرادزهی، خاش، بی تا.

  - واعظ کاشفی، فخرالدین صفی علی بن حسین. رشحات عین الحیات، به کوشش علی اصغر معینیان، تهران: بنیاد نیکوکاری نوریانی، ج1، 1356.

  - فریدون بیگ، احمد. منشات السلاطین، چاپ سنگی، استانبول، 1264ق.

  - قاضی، عبدالرحیم. خواجه بهاءالدین نقشبندی در دوره تیموری، سنندج:  انتشارات کردستان، 1388.

  - قندوزی، سلیمان‌بن‌ابراهیم. ینابیع المودة، ترجمه محمد تقدمی‌صابری، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1399

  - کلینی، محمد بن یعقوب. الکافی. تهران: دارالکتب اسلامیه، ج ۱، 1365.

  - مجددی، رئوف احمد.  شرح درالمعارف، ملفوضات حضرت شاه عبداله دهلوی، تحقیق و شرح ایوب گنجی، سنندج:  انتشارات کردستان، ج 1، 1376.

  -محمود عبدالرحمن، عبدالمنعم. معجم المصطلحات و الالفاظ  الفقهیه. قاهره- مصر: دارالفضیله، 1419ق.

  -مولانا جلال الدین رومی. مثنوی معنوی، به کوشش محمد استعلامی. تهران: زوار، دفتر اول و ششم، 1362.

  - ناطقی، مرادعلی. تاریخ تقریب مذاهب اسلامی. تهران: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، معاونت فرهنگی، 1391.

  - نوایی، عبدالحسین.  شاه اسماعیل مجموعه اسناد و مکاتبات تاریخی به همراه یاد داشت‌های تفصیلی. تهران: ارغوان، 1368.

  - نسفی، عزیزالدین. بیان التنزیل، به کوشش سید علی اصغر میر باقری فرد. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1379.

  -نیشابوری، میرعبدالاول. ملفوضات عبیداله احرار، تصحیح عارف نوشاهی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1380.

  • واعظ کاشفی، فخرالدین علی ابن حسین.  لطائف الطوایف، به اهتمام ابراهیم نبوی. تهران: روزنه، 1378.

  Abdizade, huseyin Husameddin. Amasya Tarihi. Istanbul: 1328-30/1910-12 , 1986.

   

  -Gunduz, Irfan  . Osmanlilarda Devlet-Tekke Munasebetleri. Istanbul, Seha Nesriyat, 1989.

  -Semih,Ceyhan. Tuekiyede Tarikatlar,Tarih ve kultur, 2018