خاستگاه استعاری مفهوم عقل در اساطیر و فرایند گذار آن به فلسفه

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق دانشگاه آزاد قزوین

چکیده

هدف اصلی این پژوهش، شناسایی خاستگاه پدیداری مفهوم عقل است. سوال اصلی این پژوهش آن است که آیا مفهوم عقل، دارای خاستگاهی متافیزیکی و متعلق به آغاز تفکر فلسفی_علمی یونان باستان است یا اینکه این مفهوم، دارای بن‌مایه­ای فیزیکی؛ و ریشه­های آن به زبان و متون اساطیری  بازمی­گردد. فرضیه اصلی این پژوهش این بود که مفهوم عقل و اندیشه عقلانی به دورانی پیش از فلسفه‌ورزی یونان باستان بازمی­گردد و در متون اساطیری جوامع مختلف، نظیر: ایران، یونان، بین النهرین و روم باستان، شاهد حضور مفهوم عقل و شخصیت­های اسطوره­ای سمبل عقل هستیم. یافته‌های پژوهش در مقام تایید فرضیه، حاکی از آن است که مفهوم عقل و تفکر عقلانی، قدمتی بیش از تفکر فلسفی دارد و در متون اساطیری جوامع مختلف بدان اشاره شده است. هم‌چنین یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که معنای نخستین واژه عقل در زبان‌های باستانی مختلف، به امور فیزیکی و محسوس بازمی­گردد که در طی فرایندی استعاری به مفهومی متافیزیکی شبیه­سازی و دگرگون شده است. نگارنده بر این باور است که مطابق با رویکرد مسلط بر اسطوره‌شناسی و زبان‌شناسی معاصر، هر نوع اندیشه  عقلانی(نظیر اندیشه حقوقی) به­جهت خصلت زبانی و نمادین خود، واجد بن‌مایه­ای استعاری_اساطیری است. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابن‌سینا، الشفاء (الطبیعیات)، به تحقیق سعید زاید و،... قم: مکتبه آیه االله المرعشى.،ج2: (1404ق)
2-ابن‌سینا، ،رساله احوال النفس، مقدمه و تحقیق از فؤاد الاهوانى، پاریس: دار بیبلیون.:ص112/1404ق)،
3-ابن‌فارس، معجم مقاییس اللّغة ،دارالفکر،قم 1399ق: ج4
4-ابن‌منظور،.محمد ابن مکرم،لسان العرب،بیروت،دار صادر،بیتا
 5-اسماعیل نیای گنجی(1398) حجت الله و دیگران،«تحلیل ساختاری کمال دیوان و امشاسپندان  با نگاهی به آیین مزدیسنا و اسطورههای پیشاآریایی»، فصـلنامة ادبیات عــرفانـی و اسطـوره شنـاختی ،ـ ش 57ـ ،صص 13-39:
6-آموزگار، ژاله ،تاریخ اساطیری ایران. تهران: سمت (سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها،1397
7-الجوهری،ابونصر، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة،: ج ۵ دار العلم للملایین،بیروت،1407ق
8-بابایی،پرویز،مکتبهای فلسفی،تهران،انتشارات نگاه،1392
9-بابک معین، مرتضی(1391)،استعاره و پیرنگ در اندیشه پل ریکور،فصلنامه نقد ادبی، شماره 20،صص7-26:
 10-بهار، مهرداد. . پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگاه:1351
11-پناهی، نعمت الله)،«استعارة مفهومی؛ الگوی ادراکی تجربۀ عرفانی در «عقل سرخ سهروردی»،کاوش نامه زبان و ادبیات فارسی شماره 35، 1396
12-ج. ف. بیرلین()، اسطوره‌های موازی، ترجمه عباس مخبر، تهران،نشر مرکز،  1386
13-جان پین سنت()، شناخت اساطیر یونان،ترجمه باجلان فرخی،تهران، نشر اساطیر،1402
14-جینز، جولیان()،منشا آگاهی در فروپاشی ذهن دو ساحتی،ترجمه سعید همایونی،تهران، نشر نی، 1399
15-حسن زاده نیری،محمدحسن&حمیدفر، علی اصغر،1398،« استعارۀ ادبی و استعارۀ مفهومی»، پژوهشنامۀ نقد ادبی و بلاغت، سال 9 ،شمارۀ 3 ، 1399
16-حسین پناهی، فردین& شیخ احمدی، سیداسعد،« زبان، استعاره و حقیقت»،فصلنامه فنون ادبی ،شماره2،:1396،صص 103-118 ،
17-دلپذیر، زهرا و دیگران، «بررسی تطبیقی مفهوم خرد در اندرزهای دینکرد ششم و شاهنامه فردوسی»، فصلنامه متن شناسی ادب فارسی،شماره 36 ، 1396
18-دوستخواه،جلیل،اوستا:کهنترین سرودها و متنهای ایرانی،تهران، مروارید،1370
19-راسخ مهند، محمد ، درآمدی بر زبان‌شناسی شناختی: نظریه‌ها و مفاهیم، تهران: سمت،1389/
20-ریاضی هروی، شیدا و دیگران، «»رهیافتی به مفهوم معرفت در متون پهلوی و چگونگی پیوند آن با اخلاق و تربیت،مجله تاریخ فلسفه،ش3، 1398،صص69-102
22-ریچاردز، آی. ا،فلسفه بلاغت، ترجمه علی محمدی آسیابادی، چ9 ،تهران، قطره،1382
23-ژان بوترو و دیگران،نیای غرب ،ترجمه بهمن رستاخیز و دیگران،تهران، نشر ققنوس ،1400
24-سجادی،سیدجعفر،فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، نشر سازمان اوقاف وامور خیریه،1397
25-صانعپور،مریم،«خرد زنانه در اسطوره‌های ایران باستان»،پژوهشنامه زنان، شماره2 ، 1400
26-ضیمران، محمد،گذار از جهان اسطوره به فلسفه، نشر هرمس، 1379
27-طباطبایی، محمد حسین ، نهایه الحکمه ، قم، نشر اسلامی، چ شانزدهم.1422ق
28-غضنفری،کلثوم&محمدی، احسان، «خرد در منظومه های حماسی فارسی و سنجش آن با متون زرتشتی» ، پژوهشهای ایرانشناسی،شماره2: 1396
29-فارابی، ابونصر، «مقاله فی معانی العقل»، مجموعة رسائل فارابی، مصر: مطبعة السعادة.:ص 49/)،1325ق
30-فکوهی، ناصرمبانی انسان شناسی،تهران، نشر نی،1398
31-فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، تصحیح جالل خالقی مطلق، 8 جلد، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسالمی. 1386
32-فرهوشی، بهرام ،فرهنگ زبان پهلوی، تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران: 1331
33-فیومی،أحمد بن محمد ،المصباح المنیر ،بیروت،1428ق:
34-کاپلستون،فردریک،تاریخ فلسفه، جلد اول، انتشارات علمی وفرهنگی، تهران،1370
35-کرافت، ویلیام،زبانشناسی شناختی، ترجمه جهانشاه میرزابیگی،تهران، نشر اگاه، 1398
36-کریمی نوقی پور ،زهرا&قطبی،ثریا&داودی مقدم،فریده،« استعاره مفهوم عقل در روایات»،شماره42، 1400،صص199-22
37-کلی،جان، تاریخ تئوری حقوق در غرب، ترجمه محمد راسخ،تهران، نشر طرح نو،1382
38-گلفام، ارسلان&یوسفی راد،فاطمه،.،  ، «زبان‌شناسی شناختی و استعاره »،شمارۀ 3 تازه های علوم شناختی، 1381
39-لودوویسی،جیمز، منشا زبان،ترجمه قاسم کبیری،تهران،انتشارات رهنما،1369
40-لیکاف،جرج و جانسون، مارک،استعاره‌هایی که با آنها زندگی می‌کنیم،ترجمه جهانشاه میرزابیگی، تهران،نشر آگاه،1400
41-محمد رسولی،  مقالات شاهنامه ،انتشارات سبزان،تهران ،1400
42-مدنی، امیر حسین ،تطوّر استعارة عقل در غزلیات سنایی، عطار، مولانا»،پژوه های ادب عرفانی (گوهر گویا)،شماره4، 1397،صص101-126،
43-معتمدی، منصور، « نگرشی تحلیلی و انتقادی به مفهوم لوگوس از یونان باستان تا آباء کلیسا»،فصلنامه مطالعات اسلامی، شماره 90،1392 صص105-128،
44-مهر، فرهنگ،دیدی نو از دینی کهن؛فلسفه زرتشت،تهران،نشر جامی،1387
45-میرفخرایی،مهشید، بررسی دینکرد ششم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،1392
46- مسیح، نیلوفر، بررسی مفهوم لوگوس از آغاز تا کنون،ماهنامه ادبی کلمه،شماره 18، 1397صص1-31
47-نولان، پاتریک&لنسکی،گرهارد، جامعه های انسانی، ترجمه ناصر موفقیان، تهران،نشر نی،1383
48-نیچه، فردریش ،در باب حقیقت و دروغ به مفهومی غیراخلاقی، ترجمه مراد فرهادپور، مبانی نظری مدرنیسم (مجموعه مقالات ارغنون  ،)تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،1383 صص 121-136
49-نیک سیرت، عبدالله،«گفتاری در باب لوگوس»،فصلنامه پژوهشهای فلسقی کلامی،شماره34، 1386،صص209-225
50-هاشمی، زهره ،«نظریه استعارۀ مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون»«،فصلنامه  ادب پژوهی، ش 92 ، 1389،صص .119- 140،
51-هاوکس، ترنس،استعاره، ترجمۀ فرزانه طاهری، چ 2 ،تهران، مرکز.1389
52-هینلز، جان ،شناخت اساطیر ایران. ترجمهٔ ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.1397
53-الیاده،میرچا، تاریخ اندیشه‌های دینی،ج1،ترجمه بهزاد سالکی، تهران،نشر پارسه،1400
54-یارشاطر، احسان، داستان‌های ایران باستان. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی:1396
55-یامااوچی، ادوین. ام ، ایران و ادیان باستانی. ترجمهٔ منوچهر پزشک. تهران: انتشارات ققنوس،1390
CAPTCHA Image