روش‌شناسی خواجه نصیر طوسی و علامه حلی در مسئلهٔ خدا

نوع مقاله : Scientific & Research

نویسندگان

1 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه پیام نور

2 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه پیام نور، تهران. ایران

3 فارغ‌التحصیل دکتری فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه پیام نور.

چکیده

بررسی مبانی فکری و جایگاه فلسفه و کلام در مفهوم‌سازی خدا نزد فیلسوفان و متکلمان، رویکرد آن‌ها را در خصوص مسئلهٔ خدا روشن می‌سازد. مسئلۀ خدا در دیدگاه خواجه نصیر و علامه حلی، دو متکلم «حله»، باتوجه‌به مبانی فکری و فلسفی‌-کلامی آن‌ها و جایگاه فلسفه و کلام در مفهوم‌سازی خدا نزد آن‌ها چگونه بررسی می‌‎شود؟ رویکرد آن‌ها به مسئلۀ خدا تا چه میزان به هم تحویل‌پذیر است و تا چه حدی از هم فاصله می‌گیرند؟ در این نوشتار، به بررسی این مسئله از دو ساحت صوری و روشی-محتوایی می‌پردازیم. در ساحت صوری، به بحث دربارۀ نحوۀ چینش مطالب در آثار آن‌ها باتوجه‌به مبانی فلسفی‌کلامی آن‌ها و تلقی‌ای که از این رهگذر از خدا دارند و در ساحت روشی‌محتوایی، به بحث در روش شناخت و اثبات خدا و تبیین صفات (توأمان روش و محتوا) به مسئلهٔ خدا و مفهوم خدا نزد آن‌ها می‌پردازیم که خواجه به خدایی فلسفی معتقد است و علامه حلی با نگاهی درون‌دینی‌تر، خدایی دینی- فلسفی را مطرح می‌کند. در ساحت محتوایی، در روش اثبات وجود خدا در مفهوم‌سازی خدا، نظر آن‌ها هم‌پوشانی دارد و در ساختار صوری و بحث شناخت خدا، بنابر مبانی فکری آن‌ها تفاوت‌هایی دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


©2024 The author(s). This is an open access article distributed under Creative Commons Attribution 4.0 International License (CC BY 4.0)

قرآن.
آل عبدالجبار بحرانى، سلیمان‌بن‌احمد. ارشاد البشر فی شرح الباب الحادی عشر. به‌تحقیق ضیاء بدر آل سنبل. قم: طلیعة النور، 1430ق.
بدوی، عبدالرحمن. الایضاح فی الخیر المحض لأرسطوطالیس، الأفلاطونیه المحدثه عندالعرب، کویت: وکالت المطبوعات، 1977.
بهشتی، احمد، «وجوب‌وجود و جامعیت آن در اندیشۀ فلسفی خواجه نصیر». فرهنگ، ش 61 و 62 (1386): 233-254.
حسن‌زاده آملی، حسن. کلمۀ علیا در توقیفیت اسماء. قم: دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ‌دوم، 1374.
شعرانی، ابوالحسن. کشف المراد. ترجمه و شرح تجرید الإعتقاد. تهران: هرمس، چاپ‌دوم، 1389.
عباسی حسین‌آبادی، حسن، اکرم عبدالله‌پور. «جایگاه فلسفه و کلام در مفهوم‌سازی خدا نزد نصیرالدین طوسی». پژوهشنامۀ امامیه، ش13 (بهار و تابستان 1400): 64-84.  10.22034/JIS.2020.118784
علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. الألفین فی إمامة مولانا أمیرالمؤمنین علی‌بن‌ابی‌طالب علیه السلام‌. قم: دار الهجرة، چاپ‌دوم، 1409ق.
علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. الباب الحادی العشر مع شرحیه یوم الحشر مفتاح الباب. با مقدمه و تحقیق مهدی محقق. تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی، 1370.
علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. انوار الملکوت فی شرح الیاقوت. به‌تحقیق محمد نجمی زنجانی. قم: بیدار، 1363.
علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. تسلیک النفس الی حظیرهالقدس. مقدمهٔ جعفر سبحانی. قم: مؤسسة الإمام الصادق(ع)، 1426‌ق.
علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. رسالة السعدیة. به‌تصحیح عبدالحسین محمدعلى بقال. قم: کتابخانۀ عمومى حضرت آیت‌الله العظمى مرعشى نجفى(ره)، 1410ق.
علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. کشف الفوائد فی شرح قواعد العقائد. قم: کتابخانۀ عمومى حضرت آیت‌الله العظمى مرعشى نجفى(ره)، 1404ق.
علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. کشف المراد فی شرح تجرید الإعتقاد. به‌تصحیح حسن حسن‌زاده آملى. قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1413‌ق.
علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. مناهج الیقین فی اصول دین. تهران: منظمة الأوقاف و الشؤون الخیریة، دار الأسوة، 1415ق.
علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. نهایة المرام فی علم الکلام‌. مقدمۀ جعفر سبحانی. قم: مؤسسة الإمام الصادق(ع)، 1419ق.
علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. نهج الحق کشف الصدق. قم: تبیان، 1387.
علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. نهج الحق و کشف الصدق. ترجمۀ علیرضا کهنسال. تهران: تاسوعا، 1379.
علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. نهج المسترشدین فی اصول الدین. به‌تحقیق احمد حسینی و هادی یوسفی. قم: مجمع الذخائر الإسلامی، بی‌تا.
غرویان، محسن. ترجمه و شرح باب حادى عشر. قم: دار العلم، 1386.
فاضل مقداد، مقدادبن‌عبدالله. ارشاد الطالبین الى نهج المسترشدین‌. به‌تحقیق مهدی رجایی. قم: کتابخانهٔ عمومى حضرت آیت‌الله العظمى مرعشى نجفى(ره)، 1405ق.
فاضل مقداد، مقدادبن‌عبدالله. الباب الحادی العشر مع شرحیه. تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی، 1365.
فاضل مقداد، مقدادبن‌عبدالله. شرح باب حادی عشر. ترجمه و شرح حسن مصطفوی. تهران: امیرکبیر، 1370.
فخر رازی، محمدبن‌عمر، المحصل. به‌تحقیق حسین اتای، عمان: دار الرازی، بی‌تا.
فرحات، هانی. اندیشه‌های فلسفی و کلامی خواجه نصیرالدین طوسی. تهران: مرکز پژوهشی میراث ایران، 1389.
فلوطین، اثولوجیا افلوطین عندالعرب، محقق عبدالرحمن بدوی، الطبعه الثالثه، قم، انتشارات بیدار. 1413.
فلوطین،  اثولوجیا، ترجمه و شرح حسن ملکشاهی، تهران، سروش. 1378.
نصیرالدین طوسی، محمدبن‌محمد. پنج رسالۀ اعتقادی. قم: کتابخانۀ آیةالله مرعشی نجفی، 1375ب.
نصیرالدین طوسی، محمدبن‌محمد. تجرید الإعتقاد. ملاحظات محمدجواد حسینی جلالی. تهران: مکتبه الإعلام الإسلامی، 1407ق.
نصیرالدین طوسی، محمدبن‌محمد. تلخیص المحصل فی علل والمعلولات. بیروت: دار الاضواء، چاپ‌دوم، 1405.
نصیرالدین طوسی، محمدبن‌محمد. تلخیص المحصل. بیروت: دار الاضواء، چاپ‌دوم، 1405ق.
نصیرالدین طوسی، محمدبن‌محمد. تلخیص المحصل؛ قواعد العقائد. بیروت: دار الاضواء، چاپ‌دوم، 1405ق.
نصیرالدین طوسی، محمدبن‌محمد. شرح الإشارات و التنبیهات. قم: نشر البلاغه، چاپ‌دوم، 1375الف.
نصیرالدین طوسی، محمدبن‌محمد. فصول. به‌کوشش محمدتقی دانش‌پژوه. تهران: دانشگاه تهران، 1335.
نصیرالدین طوسی، محمدبن‌محمد. قواعد العقاید. ملاحظات علی‌حسن حازم. بیروت: دار الغربه، 1413ق.
CAPTCHA Image