استعاره‌های مفهومی مبتنی بر جهت دوری – نزدیکی در فلسفۀ ملاصدرا

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسنده

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

بر اساس نظریۀ استعارۀ مفهومی، مفاهیم انتزاعی به‌واسطۀ مفاهیم عینی در چهارچوب استعارۀ مفهومی فهمیده می‌شوند. استعاره‌های مفهومی، هم در زبان روزمره و هم در متون علمی، یافت می‌شوند. جهت دوری – نزدیکی در معنای تحت‌اللفظی‌اش به رابطۀ میان اجسام در عالم طبیعت اشاره دارد؛ اما ملاصدرا از این جهت برای توصیف امور متافیزیکی بهره برده است. به‌کارگیری جهت دوری – نزدیکی به‌منظور تبیین مفاهیم و اصول فلسفی را می‌توان در چهارچوب نظریۀ استعارۀ مفهومی صورت‌بندی کرد. بخشی از استعاره‌های مفهومی مرتبط با دوری – نزدیکی در آثار ملاصدرا عبارت‌اند از: «امکان استعدادی به‌مثابۀ امر دارای نزدیکی و دوری نسبت به حصول»، «امکان به‌مثابۀ نزدیکی به حصول و امتناع به‌مثابۀ دوری از حصول»، «موجودات هستی به‌مثابۀ امور دارای نزدیکی و دوری نسبت به ذات باری‌تعالی»، «باری‌تعالی به‌مثابۀ نزدیک‌ترین امر به هر موجودی»، «تکامل و تعبد به‌مثابۀ تقرب به‌سوی ذات الهی»، «علت بی‌واسطه به‌مثابۀ علت قریب»، «علت تام به‌مثابۀ علت قریب و علت ناقص به‌مثابۀ علت بعید»، «عشق و محبت به‌مثابۀ نزدیکی» و «تشبه به‌مثابۀ تقرب».

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابن‌سینا، حسین بن عبداللّه، الشفاء(الطبیعیات)، تصحیح: ابراهیم بیومی مدکور، تحقیق: سعید زاید، کتابخانۀ عمومی آیت‌اللّه مرعشی نجفی، قم، 1405ق.
‏‫ابن‌سینا، حسین بن عبداللّه، النجاة، تصحیح: محمدتقی دانش‌پژوه، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 1379.
‫پناهی، نعمت‌اللّه، «استعارۀ مفهومی؛ الگوی ادراکی تجربۀ عرفانی در «عقل سرخ سهروردی»»، کاوش‌نامۀ زبان و ادبیات فارسی، دورۀ 18، شمارۀ 35، 1396، صص9-29.
خادم‌زاده، وحید، «تحلیل استعاری وجودشناسی صدرایی: استعارۀ جهتی داخل – خارج»، حکمت معاصر، سال 10، شمارۀ 1، 1398، صص1-27.
خادم‌زاده، وحید، «تحلیل آماری از استعاره‌های مفهومی علیت در بخش الهیات کتاب الشفاء ابن‌سینا»، جستارهای زبانی، دورۀ 12، شمارۀ 1، 1400، صص365-397.
خادم‌زاده، وحید، دارابی، کوکب، «تحلیل آماری از استعاره‌های علیت در کتاب شواهد الربوبیة ملاصدرا»، پژوهش‌های فلسفی کلامی، سال 23، شمارۀ 4، 1400، صص121-142.
‏‫سهروردی، یحیی بن حبش؛ صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، حکمة الإشراق (تعلیقۀ ملا صدرا)، تصحیح: نجفقلی حبیبی، حسین ضیایی، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، تهران، 1392.
‏‫صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، مکتبة المصطفوی، قم، 1368.
‏‫صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، المبدأ و المعاد، انجمن حکمت و فلسفۀ ایران، تهران، 1354.
‏‫صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، شرح أصول الکافی، تصحیح: محمد خواجوی، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران، 1366.
‫صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، مفاتیح الغیب، انجمن حکمت و فلسفۀ ایران، تهران، 1363.
‏‫طباطبایی، محمدحسین، نهایة الحکمة، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم. مؤسسة النشر الإسلامی، قم، 1416ق.
‏‫فخر رازی، محمد بن عمر، المباحث المشرقیة. بیدار، قم، بی‌تا.
‏‫مؤمنی، سیدعلی، ایمان‌پور، منصور، اکبری، رضا، «استعارۀ مفهومی و مسئلۀ زیادت وجود بر ماهیت در فلسفۀ اسلامی»، حکمت سینوی، سال 24، شمارۀ 63، 1399، صص53-69.
Lakoff, George, The Contemporary Theory of Metaphor. In Metaphor and Thought, Cambridge University Press, Cambridge, 1993.
Lakoff, George; & Johnson, Mark, Metaphors We Live by, University of Chicago Press, Chicago and London, 1980.
Lakoff, George; & Johnson, Mark, Philosophy in the flesh: The embodied mind and its challenge to Western thought., Basic Books, New York 1999.
Olaf, Jäkel, Hypothesis Revisited: The Cognitive Theory of Metaphor Applied to Religious Texts. metaphorik.de, 2002.
CAPTCHA Image