بررسی تطبیقی رؤیا از منظر ابن عربی و ملاصدرا

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

چکیده

رؤیا به عنوان دریچهٔ ورود به عالم غیب در آثار اکثر فلاسفه، متکلمین و عرفا مطرح شده و این امر، دلیل بر اهمیت مسئله رؤیا است. از میان فلاسفه و عرفا، صدرالمتألهین شیرازی و ابن عربی به تفصیل به مباحثی پیرامون رؤیا پرداخته‌اند. ملاصدرا و ابن عربی در مسئله رؤیا، نقش گسترده‌ای برای عالم خیال و رابطه قوه خیال انسان با عالم خیال منفصل قائلند. ابن عربی، خواب و رؤیا را گسترده‌ترین پهنه فعالیت و خلاقیت خیال شمرده و از اصطلاحاتی نظیر «مثال مقید» و «مثال مطلق» در این مورد استفاده کرده است. به گفته ابن عربی و ملاصدرا، رؤیای صادق و مرگ هر دو، طرقی برای کشف حجاب و انتقال به عالم بالاترند، لکن این کشف حجاب در خواب، موقت و گذرا و در مرگ دائمی است.
رؤیا و ظهور آن و نحوه تعبیر رؤیاها، از دیگر مباحث مطرح در مسئله رؤیاست و ابن عربی و ملاصدرا، قائل به وجود رؤیای صادقه و بی نیازی آن از تعبیرند. در مقابل، رؤیاهایی که حاصل محاکات متخیله‌اند، نیازمند به تعبیرند و اضغاث احلام که حاصل شیطنت‌های متخیله‌اند و اساس و منشأیی ندارند، تعبیری ندارند، بلکه حاصل انحرافات مزاج می‌باشند. هدف از نگارش این مقال، مقایسه تطبیقی آراء این دو متفکر در مسئله رؤیا و استخراج وجوه مشترک و متفاوت آن‌ها در این موضوع فلسفی است.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم، با ترجمه مکارم شیرازی
آشتیانی، جلال‌الدین، شرح مقدمه قیصری بر فصوص الحکم شیخ اکبر محیی‌الدین عربی، با مقدمه هانری کربن، تهران: باستان، 1385 ق.
ابن سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، به اهتمام محمود شهابی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1339.
ابن عربی، محمد بن علی، فصوص الحکم، تعلیقه ابوالعلاء عفیفی، تهران، انتشارات الزهراء، 1370.
ابن عربی، محمد بن علی،الفتوحات المکیة، بیروت، دار صادر، بی تا.
ابن عربی، محمد بن علی، کتاب المسائل، ترجمه و تعلیق محمد دامادی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1370.
اعوانی، شهین، «صدر‌الدین شیرازی و مسئله نفس و معاد»، مجموعه مقالات صدر‌الدین شیرازی، تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا، چاپ اول،1383.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم ، الشواهد‌الربوبیة فی مناهج السلوکیه، تصحیح و تحقیق و مقدمه مصطفی محقق داماد، تهران: حکمت اسلامی صدرا، 1382.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم ، المبدأ و المعاد، قدمه و صححه الاستاذ السید جلال‌الدین الآشتیانی، قم: مطبعه مکتب الاعلام الاسلامی، 1422 ق.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، المظاهر الالهیه فی اسرار العلوم الکمالیه، تصحیح، تحقیق و مقدمه محمد خامنه‌ای، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1378.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، شرح اصول الکافی (کتاب فضل العلم و کتاب الحجه)، تصحیح محمد خواجوی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1367.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم ، تفسیر القرآن الکریم، قم: بیدار، 1411 ق.
صدرالدین قونیوی، محمد بن اسحاق، الفکوک فی اسرار مستندات حکم الفصوص، مقدمه و ترجمه و تصحیح محمد خواجوی، تهران: انتشارات مولی، 1371.
غزالی، ابومحمد، جواهر الکلام، ترجمه حسین خدیو جم، تهران: انتشارات اطلاعات، چاپ سوم، 1365.
غزالی، محمد بن محمد، نور و ظلمت: ترجمه مشکاه الانوار، مترجم زین‌الدین کیائی‌نژاد، تهران: انتشار، ‌۱۳۶۳
فاخوری، حنا، تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، ترجمه عبدالحمید آیتی، تهران: انتشارات علمی فرهنگی، 1377.
فارابی، محمد بن محمد، آراء اهل المدینه الفاضله، تحقیق البیر نصری نادر، بیروت: دار المشرق، 1986 م.
کلینی، محمد بن یعقوب، الاصول من الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1363.
مدکور، ابراهیم بیومی، درباره فلسفه اسلامی، روش و تطبیق آن، ترجمه عبد المحمد آیتی، تهران: امیرکبیر، 1360.
CAPTCHA Image