فنای صفاتی از دیدگاه مولانا و مایستر اکهارت

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

چکیده

بعد وجودشناختی و معرفت شناختی الهیات سلبی در آثار عارفان ادیان و سنت های گوناگون عرفانی بر دو رکن استوار است: خدا و نفس. در الهیات یا یزدان شناسی سلبی، چنان‌که از عنوان آن نیز پیداست، تأکید عارفان بر جنبه های ناشناختنی و ناگفتنی خداوند یا به تعبیر دیگر سخن از ذات خداست. از ذات ناشناختنی و ناگفتنی خدا با تعابیری استعاری نظیر تهیا، واحه، عدم یا نیستی و بی نام یاد می شود. اما در آثار برخی عارفان سده های میانه ی مسیحی، هم چون مایستر اکهارت، و نیز برخی از عارفان قدر اوّل عرفان اسلامی، همچون مولانا و شمس تبریزی، در پاره ای فقرات تأکید و تکیه از ذات خدا به سوی ذات نفس میل می کند. در آثار مولانا و اکهارت، از ذات نفس با تعابیری نظیر وحدت، بساطت، تاریکی و تهیا یاد می شود. برخی صاحب نظران نظیر دنیس ترنر، از این چرخش و این ویژگی ها بر وزان الهیات سلبی یا یزدان شناسی سلبی، از تعبیر انسان شناسی سلبی سود برده اند. در این جستار، ما بحث از این چرخش نگاه و ویژگی های پیش گفته را ذیل تعبیر فنای صفاتی بررسی می کنیم. در ادامه، نخست مهم ترین مقومات و بنیادهای اخلاقی فنای صفاتی در آثار مولانا و اکهارت را بر می رسیم و سپس به دو پیامد از مهم ترین پیامدهای پارسایانه ی فنای صفاتی، یعنی فقر و تبتل (انقطاع)، در آثار این دو عارف می پردازیم. فقر آموزه ای است که در آثار هر دو عارف، به وضوح و به کرات، دیده می شود اما تبتل از مختصات و شاید از ابداعات نظام اندیشگی و ساختار الهیاتی آثار مایستر اکهارت باشد.

کلیدواژه‌ها


خواجه ایوب، اسرار الغیوب شرح مثنوی معنوی (دو جلد)، تصحیح و تحشیه محمدجواد شریعت، تهران، انتشارات اساطیر، 1377
شفیعی کدکنی، محمدرضا، غزلیات شمس تبریز،  (گزینش و تفسیر)، تهران، سخن، 1387
شیمل، آن ماری، شکوه شمس، سیری در آثار و افکار مولانا، ترجمه حسن لاهوتی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1382
فروزانفر، بدیع الزمان، شرح مثنوی شریف (سه جلد)، تهران، انتشارات زوار، 1386
قشیری، عبدالکریم بن هوازن، رساله قشیریّه، ترجمه ابوعلی حسن بن احمد عثمانی، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1385
کاشفی، ملا حسین، لبّ لباب مثنوی، تصحیح نصرالله تقوی، تهران، اساطیر، 1383
کاکایی، قاسم، وحدت وجود به روایت ابن عربی و مایستر اکهارت، تهران، انتشارات هرمس، 1382
کاکایی، قاسم، «نیستی و کارکرد آن در مباحث الهیات در نگاه مولوی و مایستر اکهارت» در نامه حکمت، سال پنجم، شماره 2، 1386
کاکایی، قاسم و اشکان بحرانی، «مبانی نظری الهیات سلبی» در نامه مفید، نامه فلسفی، سال چهاردهم، شماره 68، 1387
کاکایی، قاسم و اشکان بحرانی، «بررسی و نقد دیالکتیک تعالی و حلول در آثار مولانا و اکهارت» در جاویدان خرد، سال ششم، شماره سوم، 1388
کاکایی، قاسم و اشکان بحرانی، «همانستی نفس و الوهیت از دیدگاه مولانا و اکهارت» در قبسات، سال چهاردهم، شماره 54، 1388
کاکایی، قاسم و اشکان بحرانی ، «کارکردهای الهیاتی سکوت در آثار مولانا» در فلسفه و کلام اسلامی (مقالات و بررسی­های سابق)، سال چهل و دوم، شماره­ 1، 1388
مولوی، جلال الدین محمد، فیه ما فیه، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، تهران، امیرکبیر، 1381
مولوی، جلال الدین محمد، کلیات شمس (ده جلد)، تصحیح و حواشی بدیع الزمان فروزانفر، تهران، امیرکبیر، 1378
مولوی، جلال الدین محمد، مثنوی معنوی (چهار جلد)، تحصیح نیکلسون، به اهتمام نصرالله پورجوادی، تهران، امیرکبیر، 1363
مولوی، جلال الدین محمد، مکتوبات، تصحیح توفیق ه سبحانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1371
نیکلسون، رینولد، شرح مثنوی معنوی مولوی (شش دفتر). ترجمه و تعلیق حسن لاهوتی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1378
کتاب مقدس عهد عتیق و جدید، انجمن نشر کتب مقدس، دارالسلطنه لندن، 1932 م
عهد جدید، ترجمه پیروز سیار، تهران، نشر نی، 1378
 
Colledge, Edmund and Bernard Mcginn, Meister Eckhart,
Essential Sermons, Commentaries, Treatises and Defense, New
York, Paulist Press, 1981.
Davies, Oliver, Meister Eckhart, Selected Writings, Penguin Books, 1994.
Eckhart, Meister, The Essential Sermons, Trans by Edmund Colledge and Bernard Meginn, 1981.
______________, Selected Writings, Trans. by Oliver Davies, Penguin Books, 1994
Mcginn, Bernard, “The God beyond God”, in Journal of Religion, 61 (1981), pp. 1-19.
Milem, Bruce, Unspoken Word, Washington D.C., The Catholic University of America Press, 2002.
Turner, Denys, The Darkness of God: Negativity in Christian Mysticism, Cambridge University Press, 1995.
CAPTCHA Image