دین‌‌شناسی عرفانی راز ‌شیرازی

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری ادیان و عرفان تطبیقی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار گروه ادیان و عرفان تطبیقی دانشگاه فردوسی‌مشهد ( نویسنده مسئول)

3 دانشیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین

4 دانشیار گروه ادیان و عرفان تطبیقی دانشگاه فردوسی‌مشهد.

چکیده

در این‌ جستار دین‌‌شناسی‌ میرزا ابوالقاسم راز ‌شیرازی، عارف‌ شیعی(1286ق) به روش توصیفی-تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است. او اصل دین، بالاخص دین اسلام و مذهب شیعه را ولایت حضرت‌ علی (ع) دانسته است و در مجموع آثار خود به نحوی خاص و منحصربه­فرد به ارتباط بین بحث حقیقت محمّدیه با ولایت پرداخته است. از نظر او در پیشگاه حضرت احدیت هیچ اصلی از اصول و فُروع دین بدون تشیید بنیان ولایت از عباد پذیرفته نیست. راز به دین­شناسی عرفانی در ساختار سه­گانه دین نیز اشاره کرده است و با پشتوانه احادیث شیعه و با تکیه بر مفهوم «رکنِ» دین یعنی ولایت کلیه الهیه، ضمن تأکید بر چهارمین عنصر؛ یعنی حقیقت به­عنوان گوهر دین، نیل به مقام احسان را نه تنها در دین اسلام، بلکه در تمامی ادیان پیشین هم، مشروط به پذیرفتن حقیقت محمدیه و علویه دانسته است. از دیدگاه او چنین بر می‌آید که حضرات معصومین (ع) تمثل حقیقت دین در کلیه قرون و اعصاراند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


Authors retain the copyright and full publishing rights. This is an open access article distributed under Creative Commons Attribution 4.0 International License (CC BY 4.0).

ابن شهر ‌آشوب السروی ‌المازندرانی، محمدبن‌علی. المناقب. قم:طباطبایی و صحفی، 1379ق.
ابن عربی، محی الدین.  فصوص الحکم. بی­جا: انتشارات الزهرا،1370.
ابن‌ابی‌جمهور،محمدبن‌زین‌الدین. عوالی‌ اللئالی العزیزه  فی‌ الاحادیث‌ الدینیه. قم: سیدالشهداء، ۱۴۰۳ ق.
ابن‌فهد حلی،احمد بن محمد. عدة الداعی. قم: دارالکتاب الإسلامی، 1407ق.
اصفهانی، احمد بن عبدالله. حلیة الأولیاء و طبقات‌ الأصفیاء. مصر: السعادة، 1394ق.
امام‌ صادق (ع). مصباح ‌الشریعه و مفتاح ‌الحقیقه: در تزکیه نفس و حقایق و معارف الهی منسوب به جعفربن محمد الصادق (ع). تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران،۱۳۶۰.
آملی‌، سید حیدر. جامع‌ الاسرار و منبع‌ الانوار. به تصحیح هانری کربن‌. تهران‌: مرکز انتشـارات‌ علمـی‌ و فرهنگی‌ وابسته‌ به‌ وزارت‌ فرهنگ‌ و آموزش‌ عالی، ‌١٣٦٨.
برقی‌، ابوجعفر. المحاسن‌. تهران‌: دارالکتب‌الاسلامیه، ١٣٧٠ق.
بقلی ‌شیرازی، روزبهان‌. عرائس‌ البیان‌ فی‌ تفسیر القرآن‌. بیروت‌: دارالکتـب‌ العلمیه، ‌2009م.
تلمسانی‌، عفیف‌ الدین‌. شرح‌ مواقف‌ نفری‌. قـاهره‌: الهیئـه‌ المصـریه‌ العامـه‌ للکتاب‌ اداره‌ التراث،‌ ٢٠٠٠م.
حرعاملی‌، محمد حسین. ‌وسایل‌‌الشیعه‌. قم‌: موسسه‌ آل‌البیت، ١٤٠٩ق‌.
حلی، ح‍س‍ن‌ ب‍ن‌ ی‍وس‍ف. کشف‌ الیقین فی فضائل امیرالمؤمنین. تهران: وزارة الثقافة والارشاد الإسلامی، 1411ق.
حویزی، عبد علی بن جمعه. تفسیر نور الثقلین. قم‌: اسماعیلیان‌، 1412ق.
خاوری، اسدالله. ذهبیه. تهران: دانشگاه تهران، 1362.
دهخدا، علی‌اکبر. لغت‌نامه. تهران: سازمان لغت‌نامه دهخدا، 1373.
شیخ صدوق، محمد بن علی. عیون‌ اخبار الرضا (ع). ترجمۀ حمیدرضا مستفید و علی اکبر غفاری. تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1374.
شیخ طوسی، محمد بن حسن. امالی. قاهره: دارالفکر العربی، 1998م.
شیرازی، میرزا ابوالقاسم. اسرار الولایه.چاپ­سنگی، 1348ق.
شیرازی، میرزا ابوالقاسم. اسوله اثنی عشر. چاپ­سنگی، 1319ق.
شیرازی، میرزا ابوالقاسم. آیات ‌الولایه. چاپ­سنگی، 1323ق.
شیرازی، میرزا ابوالقاسم. براهین ‌الامامه. تبریز: چاپخانه رضایی، 1333ق.
شیرازی، میرزا ابوالقاسم. رساله قنوتیه. چاپ­سنگی، 1348ق.
شیرازی، میرزا ابوالقاسم. رساله نور علی نور. ترجمه و تعلیق محمد خواجوی. شیراز: دریای نور، 1387.
شیرازی، میرزا ابوالقاسم. زاد المسافرین (منهاج ‌السالکین). ترجمه و شرح خیرالله محمودی. شیراز: دریای نور،۱۳۸۶.
شیرازی، میرزا ابوالقاسم. طباشیر الحکمه. شیراز: خانقاه احمدی، 1352.
شیرازی، میرزا ابوالقاسم. قوائم‌ الانوار و طوالع ‌الاسرار. به­تصحیح و توضیح دکتر خیر الله محمودی. شیراز: دریای نور، 1383.
شیرازی، میرزا ابوالقاسم. کوثر نامه. شیراز: خانقاه احمدی، 1372.
شیرازی، میرزا ابوالقاسم. مرآت العارفین. چاپ­سنگی، 1302ق.
شیرازی، میرزا ابوالقاسم. مراتب سبعه قلب. چاپ­سنگی، 1240ق.
شیرازی، میرزا ابوالقاسم. مرصاد العباد. چاپ­سنگی، 1310ق.
شیرازی، میرزا ابوالقاسم. ملکوت المعرفه فی اسرار الولایه (معالم التاویل و البیان فی شرح اسرار خطبه البیان).
چاپ­سنگی، 1281ق.
شیرازی، میرزا ابوالقاسم. مناسک العاشقین. چاپ­سنگی، 1301ق.
شیرازی، میرزا ابوالقاسم. مناهج‌ انوار المعرفه (در شرح مصباحه الشریعه و مفتاح الحقیقه من کلام جعفر الصادق). تهران: خانقاه احمدی، 1363.
صفار، محمدحسن. بصائر الدرجات فی فضائل آل ‌محمد (ص). ایران: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی(ره)، 1404ق.
طباطبایی،‌محمدحسین. تفسیر المیزان‌. ترجمۀ‌ سید محمدباقر موسـوی همـدانی‌. قم‌: دفتـر انتشـارات‌ جامعه‌ مدرسین‌ حوزه‌ علمیه‌ قم، 1374‌.
قیصری، داود. شرح فصوص الحکم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1375.
کاشانی، ملا فتح الله. زبدة ‌التفاسیر. قم: بنیاد معارف اسلامی، 1423ق.
کلینی‌، ابی­جعفر. الکافی. تهران: دارالکتب‌ الاسلامیه‌، 1365.
کوفی، فرات بن ابراهیم. تفسیر فرات الکوفی. قم: مکتبه­ الداوری. بی­تا.
کوفی، محمد بن سلیمان. مناقب الإمام أمیرالمؤمنین علی بن أبی طالب علیه السلام. قم: مجمع احیای فرهنگ اسلامی، 1423ق.
مجلسی،محمد باقر. بحار الانوار. بیروت :موسسه الوفاء، 1404ق.
نیریزی، سید قطب‌الدین محمد. میزان الصواب در شرح فصل الخطاب. به­تصحیح محمد خواجوی. تهران: مولی، 1385.
Transliterated  Bibliography
Āmulī, Sayyid Ḥydar. Jāmiʿ al-Asrār va Manbaʿ al-Anwār. Ed. Henry Corbin. Tehran: Markaz Intishārāt-i ʻIlmī va Farhangī Vābastih bi Vizārat-i Farhang va Āmūzish ʿĀlī, 1989/1368.
Baqlī Shīrāzī, Rūzbihān. ʻArāyis al-Bayān fī Tafsīr-i al-Qurān. Beirut: Dār al-Kutub al-ʻIlmīyya.  2009/1430.
Barqī, Abū Jaʻfar. al-Maḥsin. Tehran:  Dār al-Kutub al-Islāmīyya. 1992/1370.
Dihkhudā, ʻAlī Akbar. Lughat Nāmih. Tehran: Sāzimān Lughat Nāmih Dihkhudā, 1995/1373.
Ḥillī, Ḥasan ibn Yūsuf. Kashf al-Yaqīn fī Faḍāʾil Amīr al-Muʾminīn. Tehran: Vizārat al-Thaqāfa wa al-Irshād al-Islāmī, 1991/1411.
Ḥurr ʻĀmilī, Muḥammad Ḥusayn. Wasāʾil al-Shīʻa . Qum: Mūʾassisa Āl al-Bayt, 1989/1409.
Ḥūwayzī, ʻAbd ʻAlī ibn Jumʻah. Tafsīr Nūr al-Thaqalayn. Qum: Ismāʻīlīyān. 1992/1412.
Ibn Abī Jumhūr. Muḥammad ibn Zayn al-Dīn. ʿAwālī al-Laʾālī al-ʿAzīzīyah fī Aḥādīth al-Dīnīyah. Qum: Sayyid al-Shuhadā, 1983/1403.
Ibn ʻArabī. Muḥyī al-Dīn. Fuṣūṣ al-Ḥikam. S.l.: Intishārāt-i al-Zahrāʾ, 1951/1370.
Ibn Fahd Ḥillī, Aḥmad ibn Muḥammad. ʿUdda al-Dāʿī. Qum: Dār al-Kitāb al-Islāmī. 1987/1407.
Ibn Shahrāshūb al-Sarawī al-Māzandarānī, Muḥammad ibn ʻAlī. al-Manāqib. Qum: Ṭabāṭabāyī, Ṣuḥufī, 2000/1379.
Imam Sadiq(AS). Miṣbāḥ al-Sharīʻa wa Miftāḥ al-Ḥaqīqa: dar Tazkīyah Nafs va Ḥaqāyq va Maʿārifāhī Mansūb bi Jaʻfar  ibn Muḥammad Sadiq (AS). Tehran: Anjuman Islāmī Ḥikmat va Falsafah-yi Irān, 1982/1360.
Iṣbahānī, Aḥmad ibn ʻAbd Allāh. Ḥilya al-Awlīyāʾ wa Ṭabaqāt al-Aṣfīyāʾ. Egypt: al-Saʿāda. 1974/1394.
Kāshānī, Mulā Fatḥ Allāh. Zubda al-Tafāsīr. Qum: Bunyād-i Maʻārif Islāmī. 2002/1423.
Khāvarī, Asad Allāh. Zahabīyah. Tehran: University of Tehran, 1983/1362.
Kūfī, Furāt ibn Ibrāhīm. Tafsīr Furāt al-Kūfī. Qum: Maktaba al-Dāwarī, s.d.
Kūfī, Muḥammad ibn Sulaymān. Manāqib al-Imām Amīr al-Muʾminīn ʿAlī  ibn Abī Ṭālib (AS). Qum: Majmaʿ Iḥyāʾy Farhang-i Islāmī,  2002/1423.
Kulīnī, Ibī Jaʻfar. al-Kāfī. Tehran: Dār al-Kutub al-Islāmīyya, 1987/1365.
Majlisī, Muḥammad Bāqir. Biḥār al-Anwār. Beirut: Mūʾassisa al-wafāʾ. 1984/1404.
Nayrīzī, Sayyid Quṭb al-Dīn Muḥammad. Mīzān al-Ṣawāb dar Sharḥ Faṣl al-Khiṭāb. Ed. Muḥammad Khvājavī. Tehran: Mawlā, 2007/1385.
Qayṣarī, Dāwud. Sharḥ Fuṣūṣ al-Ḥikam. Tehran: Shirkat-i   Intishārāt-i ʿIlmī va Farhangī, 1997/1375.
Ṣafār, Muḥammad Ḥasan. Baṣāiʾr al-Darajāt fī Faḍāʾil Al Muḥammad)pbuh(. Iran: Maktaba Āyat Allāh al-ʿUẓmā al-Marʻashī al-Najafī, 1984/1404.
Shaykh Ṣadūq, Muḥammad ibn ʻAlī. ʻUyūn Akhbār al-Riḍā(AS). Translated by Ḥamīd Riżā Mustafīd va ʻAlī Akbar Ghafārī. Tehran: Dār al-Kutub al-Islāmīyya. 1996/1374.
Shaykh Ṭūsī, Muḥammad ibn Ḥasan. al-Amālī. Cairo: Dār al-Fikr al-ʻArabī, 1998/1377.
Shīrāzī, Mīrzā Abū al-Qāsim. Asrār al-Wilāyah. Chāp Sangī, 1929/1348.
Shīrāzī, Mīrzā Abū al-Qāsim. Aswilah Ithnā ʻAshar. Chāp Sangī, 1901/1319.
Shīrāzī, Mīrzā Abū al-Qāsim. Āyāt al-Wilāyah. Chāp Sangī, 1944/1323.
Shīrāzī, Mīrzā Abū al-Qāsim. Barāhīn al-Imāmah. Tabrīz: Chāpkhānah-yi Riżāyī, 1955/1333.
Shīrāzī, Mīrzā Abū al-Qāsim. Kawsarnāmah. Shīrāz: Khānqāh Aḥmadī, 1994/1372.
Shīrāzī, Mīrzā Abū al-Qāsim. Malakūt al-Maʿrifah fī Asrār  Wilāyah (Maʿālim al-Taʾwīl wa al-Bayān fī Sharḥ Asrār Khubah al-Bayān). Chāp Sangī, 1864/1381.
Shīrāzī, Mīrzā Abū al-Qāsim. Manāhij Anwār al-Maʿrifah (dar Sharḥ  Miṣbāḥ al-Sharīʻah va Miftāḥ  al-Ḥaqīqah min Kalām Jaʻfar al-Sadiq). Tehran: Khānqāh Aḥmadī, 1984/1363.
Shīrāzī, Mīrzā Abū al-Qāsim. Manāsik al-ʻĀshiqīn. Chāp Sangī, 1883/1301.
Shīrāzī, Mīrzā Abū al-Qāsim. Marātib Sabʻah Qalb. Chāp Sangī, 1824/1240.
Shīrāzī, Mīrzā Abū al-Qāsim. Mirʾāt al-ʻĀrifīn. Chāp Sangī, 1884/1302.
Shīrāzī, Mīrzā Abū al-Qāsim. Mirṣād al-ʻIbād. Chāp Sangī, 1892/1310.
Shīrāzī, Mīrzā Abū al-Qāsim. Qawāʾim al-Anwār wa awāliʻ al-Asrār. ed. Khiyr Allāḥ Maḥmūdī. Shīrāz: Daryāy Nūr, 2005/1383.
Shīrāzī, Mīrzā Abū al-Qāsim. Risālah Nūr ʻalā Nūr. Tarjamah va Taʿlīq Muḥammad Khvājavī. Shīrāz: Daryāy Nūr, 1967/1387.
Shīrāzī, Mīrzā Abū al-Qāsim. Risālah Qunūtīyah. Chāp Sangī, 1929/1348.
Shīrāzī, Mīrzā Abū al-Qāsim. abāshīr al-Ḥikmah. Shīrāz: Khānqāh Aḥmadī, 1973/1352.
Shīrāzī, Mīrzā Abū al-Qāsim. Zād al-Musāfirīn (Minhāj al-Sālikīn). Tarjamah va Sharḥ Khiyr Allāḥ Maḥmūdī. Shīrāz: Daryāy Nūr, 1966/1386.
Ṭabāṭabāyī, Muḥammad Ḥusayn. Tafsīr al-Mīzān. translated by Sayyid Muḥammad Bāqir Mūsavī Hamadānī. Qum: Daftar Intishārāt-i Jāmiʿah-yi Mudarrisīn Ḥawzah-yi ʻIlmīyah Qum, 1996/1374.
Tilimsānī, ʻAfīf al-Dīn. Sharḥ  Mawāqif Niffarī. Cairo:al- Hiyʾat al-Miṣrīya al-ʻĀmma li-l-Kitāb Idārah al-
CAPTCHA Image