بررسی نقادانه نظریه غزالی در مورد میزان و اقسام آن

فرهمندکیا, محمدرضا; صیدی, محمود

doi:10.22067/epk.2024.90211.1375

بررسی نقادانه نظریه غزالی در مورد میزان و اقسام آن

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکتری رشته فلسفه و کلام اسلامی دانشکده الهیات دانشگاه شیراز

² دانشیار گروه فلسفه دانشگاه شاهد تهران

10.22067/epk.2024.90211.1375

چکیده

نظریه غزالی در مورد معنا و مصداق میزان در قرآن کریم یکی از مهم‌ترین و منسجم‌ترین نظریاتی است که در این مورد ارائه شده است. میزان به معنای سنجش و ارزیابی است که غالبا در آیات قرآنی در مورد میزان سنجش اعمال به کار می‌رود. ولی نظریه غزالی در مورد میزان، سنجش صحیح استدلال‌ها، درستی یا نادرستی و نهایتا کیفیت ارزیابی آنهاست. به بیان دیگر میزان در نظر غزالی به میزان اعتقادات و باورها اشاره دارد. در نظر غزالی، قرآن پنج قسم میزان را به کار می‌برد که عبارت‌اند از: میزان تعادل که خود به قسم اکبر، اوسط و اصغر تقسیم می‎شود، میزان تلازم و میزان تعاند که در مقابل هر یک از این موارد، میزان شیطانی نیز به نحو تبعی وجود دارد. در پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی نظریه مورد بحث پرداخته شد و اثبات گردید که بر خلاف مدعای غزالی، هر دو یا یکی از مقدمات این میزان‌های استدلالی، نظری هستند و بدیهی نیستند، برخی از مصادیق میزانهای اکبر، اوسط و اصغر با یکدیگر تداخل مینمایند و میزان شیطانی نیز دارای ابهامات و اشکالاتی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

فلسفه و کلام اسلامی

Authors retain the copyright and full publishing rights. This is an open access article distributed under Creative Commons Attribution 4.0 International License (CC BY 4.0).

مراجع

قرآن کریم.

اسعدی، علیرضا. «ملاصدرا و مسئلۀ میزان اعمال در قیامت». خردنامه صدرا، ش. 98 (1398): 13-24.

ترمذى، محمد بن عیسى. الجامع الصحیح و هو سنن الترمذی. قاهره: دارالحدیث، 1419.

حلی، حسن بن یوسف. الجوهر النضید. بهتصحیح محسن بیدارفر. قم: انتشارات بیدار، 1371.

غزالى، ابوحامد. احیاء علوم الدین. بیروت: دارالکتاب العربى، بیتا.

غزالى، ابوحامد. الأربعین فی اصول الدین‏. بیروت‏: دارالکتب العلمیة، 1409.

غزالى، ابوحامد. الاقتصاد فی الاعتقاد. بیروت: دارالکتب العلمیة، 1409.

غزالى، ابوحامد. فضائح الباطنیة. بهتحقیق محمدعلی قطب. بیروت‏: المکتبة العصریة، 1422.

غزالى، ابوحامد. کیمیاى سعادت. تهران: انتشارات علمى و فرهنگى، 1383.

غزالى، ابوحامد.‏ مجموعة رسائل.‏ بیروت‏: دار الفکر، 1416.

کلانتری، صغری. «حقیقت صراط و میزان در قرآن و روایات و عرفان». مجله علوم انسانی و اسلامی، ش. 4 (1401): 429-418.

محققیان گورتانی، زهرا؛ آرام، محمدرضا و امیر توحیدی. «مطالعه تطبیقی میزان اعمال در قیامت با تکیه بر نظرات سید هاشم بحرانی و فخر رازی». مطالعات قرآن و حدیث، ش. 1 (پاییز و زمستان 1402): 165-189.

مظفر، محمدرضا. شرح منطق. بهشرح محسن غرویان. قم: انتشارات دارالفکر، 1387.

Transliterated Bibliography

Qurān-i Karīm

Asʿadī, ʻAlī Riżā. “Mulāṣadrā va Masʾalah-yi Mīzān Aʿmāl dar Qīyāmat”. Khiradnāmah-yi Ṣadrā, no. 98 (2020/1398): 13-24.

Ghazzālī, Abū Ḥāmid. al-Arbaʿīn fī Uṣūl al-Dīn. Beirut: Dār al-Kutub ʿIlmīyyah, 1989/1409.

Ghazzālī, Abū Ḥāmid. al-Iqtiṣād fī al-Iqtiqād. Beirut: Dār al-Kutub ʿIlmīyyah, 1989/1409.

Ghazzālī, Abū Ḥāmid. Faḍāʾiḥ al-Bāṭinīya. researched by Muḥammad ʿAlī Quṭb. Beirut: al-Maktaba al-ʿAṣrīya, 2001/1422.

Ghazzālī, Abū Ḥāmid. Iḥyā al-ʻUlūm al-Dīn. Beirut: Dār al-Kitāb al-ʻArabī, s.d.

Ghazzālī, Abū Ḥāmid. Kīmīyā-yi Saʿādat. Tehran: Intishārāt-i ʻIlmī va Farhangī. 2005/1383.

Ghazzālī, Abū Ḥāmid. Majmūʻah Rasāʾil. Beirut: Dar Fikr, 1995/1416.

Ḥillī, Ḥasan ibn Yūsuf. al-Jawhar al-Naḍīd. ed. Muḥsin Bīdārfar. Qum: Intishārāt-i Bīdār, 1952/1371.

Kalāntarī, Ṣughrā. “Ḥaqīqat Ṣirāṭ va Mīzān dar Qurān va Rivāyāt va ʿIrfān”. Majallih ʻUlūm Insānī va Islāmī, no. 4 (2022/1401): 418-429.

Muḥaqqiqīyān Gūrtānī, Zahrā; Ārām, Muḥammad Riḍā va Amīr Tawḥīdī. “Muṭāliʿih Taṭbīqī Mīzān Aʿmāl dar Qīyāmat bā Tikīyih bar Naẓarāt Sayyid Hāshim Baḥrānī va Fakhr Rāzī”. Muṭāliʿāt Qurān va Ḥadīth, no. 1 (autumn and winter 2023/1402): 165-189.

Muẓaffar, Muḥammad Riḍā. Sharḥ Manṭiq. Bi Sharḥ Muḥsin Gharavīyān. Qum: Intishārāt-i Dar Fikr, 1968/1387.

Tirmidhī, Muḥammad ibn ʻĪsā. al-Jāmiʿ Ṣaḥīḥ wa huwa Sunan al-Tirmidhī. Cairo: Dār al-Ḥadīth, 1998/1419.